روز یکشنبه بیست و نهم مهرماه، در سالن دکتر مشایخی دانشکده مدیریت و اقتصاد شریف، دومین جلسه از نشستهای «توسعه پایدار برای ایران» با موضوع «بانک های اجتماعی» و رونمایی از کتاب «بانک های اجتماعی و آینده تامین مالی پایدار» برگزار شد.
در ابتدای این نشست که به همت مدرسه توسعه پایدار شریف شکل گرفته بود، آقای هامون طهماسبی، مشاور و پژوهشگر حوزه توسعه پایدار به ایراد سخن پرداخت. طهماسبی در ابتدای صحبتش، مقدمه‌ای از توسعه پایدار را ارایه کرد و توضیح داد که جامعه بشری بعد از به بن بست رسیدن موضوعات زیست‌محیطی و نابرابری‌های اجتماعی به این جمع‌بندی رسید که در توسعه نباید فقط بعد اقتصادی را در نظر بگیرد. از این زمان بود که موضوعاتی مانند مسئولیت‌های اجتماعی شرکت‌ها، کسب و کارهای اجتماعی، و یا مفاهیمی نظیر اقتصاد سبز ذیل چتر مفهوم توسعه پایدار شکل گرفتند یا رشد پیدا کردند.
بنگاه های اجتماعی، هم با خیریه‌ها و هم با مسئولیت‌اجتماعی شرکت‌ها تفاوت ماهوی دارند. چرا که بر خلاف خیریه‌ها، بنگاه اجتماعی خودگردان است و بر خلاف مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها در کسب و کار اجتماعی، تحقق هدف اجتماعی جزیی از مامویریت اصلی کسب و کار است و نه یک پروژه موقتی. بعنوان مثال یک شرکت می‌تواند از هر راهی پول در بیاورد و درصد کوچکی از آن را صرف کاهش نابرابری در یک منطقه محروم کند؛ اما همین شرکت اگر یک کسب و کار اجتماعی باشد، کاهش نابرابری، خود به خود در حین توسعه کسب‌وکار، محقق می‌شود.
طهماسبی، تعریف بانک اجتماعی، به عنوان یکی از مصادیق بنگاه های
اجتماعی را با مثال بانک گرامین یا بانک فقرا شروع کرد. بانکی که وثیقه‌های مرسوم
در بانکداری را تغییر داد و آن را با وثیقه اجتماعی عوض کرد، بگونه‌ای که یک گروه
از روستاییانی که تا کنون از وام محروم بوده‌اند بتوانند یکدیگر را ضمانت کنند.
این مدل موفق را اولین بار محمد یونس در بنگلادش اجرا کرد و بعدها با اسامی مختلف
ازجمله صندوق اعتبارت خرد در کشورهای مختلف بازتکرار شد. البته طهماسبی تاکید کرد
که بایستی توجه داشت که برای موفقیت در اجرای این مدل، بایستی به شرایط
اجتماعی-فرهنگی کشور هدف، و دقت نمود برای آنکه در ایران بانک‌های اجتماعی بزرگ و
ارزش‌آفرین داشته باشیم، نبایستی بدنبال تقلید کورکورانه از یک مدل بانک اجتماعی
باشیم ؛ موضوعی که آقای محمد یونس هم در چند سال پیش در مصاحبه با یکی از نشریات
ایرانی هم آن را متذکر شده اند.
طهماسبی سپس به معرفی بانک تریودوس هلند پرداخت. این بانک جایزه پایدارترین بانک اروپا را دریافت کرده است و بزرگترین بانک اجتماعی دنیاست. در شعار این بانک گفته می‌شود که «رشد فقط اعداد و ارقام نیست» و تمرکز این بانک بر روی وصل کردن سرمایه‌گذاران اجتماعی به پروژه های اجتماعی و محیط زیستی است. بانک تریودوس، خط قرمزهای سفت و سختی برای اعطای وام دارد و منابع مالی را فقط در جهت توسعه پایدار با شاخص های خود هدایت می کند. نکته دیگر و قابل توجه در این بانک، شفافیت بالاست که هم اکنون با بازدید از سایت تریودوس می‌توان جزییات جغرافیایی-اقتصادی تمامی وام‌ها را مشاهده نمود و سرمایه گذاران و سپرده گذاران می توانند ببینند پول هایشان در چه پروژه هایی در نقاط مختلف دنیا، استفاده می شود.
بانک بعدی که هامون طهماسبی در ارائه اش به آن پرداخت، «چَریتی بانک» بود. در این بانک انگلیسی که توسط تعدادی از بنیادهای خیریه بنا شده است، فقط بنگاه‌های اجتماعی و خیریه‌ها می‌توانند وام بگیرند. همچنین ساختار حاکمیت شرکتی بانک بگونه‌ایست که این هدف محقق شود. وام های اعطایی، شرایط بازپرداخت متناسب با شرایط خیریه ها و بنگاه های اجتماعی دارند. هر کارمند می‌تواند پنجاه ساعت را در شرکت‌های خیریه کار داوطلبانه کند و از بانک حقوق دریافت کند، برای ارتقای سازمانی، فعالیت در خیریه‌ها الزامی است و در ضمن هیچ حقوقی به اعضای غیر موظف هیئت مدیره پرداخت نمی‌شود.
سومین بانک در ارائه طهماسبی، بانک آلترناتیو سوئیس بود. تمرکز این بانک بیشتر بر پروژه های محیط زیستی است و توسط چند سازمان مردم نهاد محیط زیستی معروف نظیر صلح سبز و WWF تاسیس شده است. ایجاد شفافیت، رعایت اصول اخلاقی در تامین مالی و کمک به توسعه پروژه های اجتماعی و محیط زیستی، از اهداف این بانک برشمرده شده است.
طهماسبی انتهای صحبتش را به معرفی موسسه اتحادیه جهانی بانکداری برای ارزش‌ها (GABV) اختصاص داد که امروز متشکل از پنجاه و چهار موسسه مالی و پنجاه میلیون مشتری از سرار دنیاست و منبع اطلاعاتی خوبی برای علاقه مندان بانکدار اجتماعی است.
پس از آقای طهماسبی، حسین عنبرستانی، دانشجوی دکترای مدیریت دانشگاه تهران و دبیر شبکه توسعه اجتماعی رسالت، به معرفی چند بانک اجتماعی دیگر پرداخت. بانک اروپایی ژاک، یک بانکِ کاملا مجازی است که مالکیت بانک متعلق به تمام اعضاست و در اهداف آن سه واژه عدالت، ارزش و پایداری ذکر شده است. عنبرستانی در ادامه برخی از اصول اعتقادی جالب توجه بانک ژاک را ذکر کرد: ۱- درامد از طریق بهره دشمن اقتصاد باثبات است و ۲-تخریب محیط زیست نتیجه دریافت بهره است. او همچنین توضیح داد که در بانک ژاک هیچ بهره‌ای به وام‌ها تعلق نمی‌گیرد و افراد با سپرده‌گذاری، اعتباری را در سیستم دریافت می‌کنند که بعدها می‌توانند در صورت نیاز وام دریافت کنند.
بانک کودکان، مثال جالب دیگری بود که آقای عنبرستانی به آن پرداختند. این بانک که در هند تاسیس شده است، اولین بانک دنیاست که برای تامین نیاز کودکان کار ایجاد شده است. هدف اصلی این بانک، آموزش سواد مالی و پس انداز برای کودکان کار است و سرویس ویژه ای را راه اندازی کرده که هر کودک کار که 6 ماه از حساب خود برداشت نکند، سود معین و تسهیلات ویژه ای نظیر خدمات آموزشی، بهداشتی و مهارت ورزی را از بانک دریافت می کند. بانک براک، آخرین تجربه ای بود که حسین عنبرستانی به آن پرداخت. این بانک بنگلادشی، بزرگترین بانک در حوزه تامین مالی کسب و کارهای کوچک و متوسط در بنگلادش است و برای فقرا و خصوصا زنان بدون وثیقه و حساب پس انداز، در مناطق شهری و روستایی به شکلی ساده، کارآمد و مقرون به صرفه، خدمات تامین مالی فراهم می کند و وام گیرندگان خود را در سایر امور یاری می کند.
در بخش بعدی، آقای رحیم سرهنگی، دانشجوی دکترای مدیریت دانشگاه شریف و مدیر برنامه ریزی و توسعه بانک قرض الحسنه رسالت به معرفی تجربه بانک قرض الحسنه رسالت به عنوان یک بانک اجتماعی پرداخت. در بخش انتهایی جلسه نیز ضمن رونمایی و معرفی کتاب، حضار سوالات خود را با سخنرانان جلسه در میان گذاشتند.
