شروع مسیر ارزیابی راهبردی محیط زیست در ایران: دغدغه ها و ملاحضات

یکی از ابزارهای مهم اجرایی در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه در خصوص مدیریت محیط زیستی استفاده از روش ارزیابی اثرات محیط زیستی (EIA) به عنوان یک ابزار مهم مدیریتی در مطالعات محیط زیستی و کاهش اثرات مخرب پروژه‌های صنعتی و عمرانی و کمک به تحقق چشم‌انداز توسعه پایدار است. «ارزیابی اثرات محیط زیستی» اگرچه از دهۀ 1960 میلادی آغاز شد و در کشورهای زیادی از جمله ایران نیز بسط پیدا کرد، اما به دلیل چالش‌های متعدد آن در مواجه با توان اکولوژیک یک منطقه، اثرات تجمعی و اثربخشی و کارآمدی آن در سطوح تصمیم‌گیریِ بالاتر، زمینه‌ساز تعریف پارادایم­‌های جدیدتر و در اواخر دهۀ 1980 منجر به ایجاد ابزار ارزیابی راهبردی محیط زیستی (Strategic Environmental Assessment) شد.

«ارزیابی راهبردي محیط­زیست» ابزاري براي پشتیبانی از نظام تصمیم‌­گیری است. این ابزار به منظـور اعمال ملاحظات محیط ­زیستی و ارزیابی پیامدهای ناشی از تصمیم‌گیری‌ها بر محیط ­زیست و جامعه در فرآیند توسعۀ پایدار و در دیدگاه‌ها، مقاصد و پیشنهادهای راهبردی به کار رفته و هدف از آن بهبود کیفیت تصمیم‌هـا اسـت. البته، تصـمیم‌گیـری در سطوح مختلفی صورت می‌گیرد و هر یک، دامنه خاصی را در بر می‌گیرد. این سطوح را می‌توان از سـطوح کـلان تـا خـرد تعریف کرد. به طور معمول هر سیاستی داراي چند برنامه، هر برنامه‌ای مستلزم تعریف چنـد طـرح و هـر طرح شامل چندین پروژه است. درحالی که ارزیابی اثرات محیطزیسـتی (EIA) فقـط درسـطح پـروژه عمـل مـی‌کنـد، ارزیابی راهبردي محیطزیستی (SEA) به ارزیابی سطوح بالاتری از تصمیم‌گیـری مـی‌پـردازد.

قانون برنامه هفتم توسعه کشور که در سال 1403 به تصویب رسید، در ماده 22 خود موضوع «ارزیابی راهبردی محیط زیستی» در ایران را برای اولین بار وارد سطحی عملیاتی کرده و دستگاه‌های اجرایی را مکلف کرده که طرح‌ها و برنامه‌های کلان توسعه‌ای خود را مورد ارزیابی راهبردی محیط زیستی قرار دهند. در قانون برنامه هفتم توسعه، برای اولین بار تدوین یک آئین‌نامه برای انجام مطالعات ارزیابی راهبردی محیط زیستی و دریافت تائیدات لازم نیز در دستور کار قرار گرفته است و همه این‌ها نشان‌گر آغاز عصری جدید برای SEA در ایران است.

شاخۀ «سیاستگذاری محیط زیست» مدرسه توسعه پایدار با توجه به اهمیت SEA برای نظام توسعه پایدار کشور و از سوی دیگر باتوجه به تجربۀ آموخته از سه دهه اجرای نظام ارزیابی محیط زیستی (EIA) در ایران، و در آغاز مسیر ارزیابی راهبردی محیط زیست در ایران قصد دارد با برگزاری رویدادی به بررسی دغدغه‌ها و ملاحظات موجود در این زمینه بپردازد. هدف از این رویداد ایجاد بینش بهتر در مخاطبان برای درک اقتضائات پیشبرد درست مسیر SEA در ایران است.