کسب‌وکارهای اجتماعی، گونه‌ای نوظهور از سازمان‌ها در ادبیات مدیریت هستند که از ترکیب کسب‌وکارها از یک سو، و سازمان‌های خیریه‌ و مردم‌نهاد، از سوی دیگر، تشکیل ‌شده‌اند. داشتن یک ماموریت اجتماعی جدی و از سوی دیگر، تکیه بر فروش محصول و خدمات برای درآمدزایی، دو ویژگی زیربنایی مهم این نهادهای ترکیبی هستند. علی رغم جذابیت مفهوم «کسب‌وکار اجتماعی» در فضای بین‌الملل و نیز داخل کشور، هنوز بحث‌ها پیرامون ویژگی‌ها و خصوصیات بایستۀ این نهادهای نوظهور به قوت باقی است و پژوهشگران و فعالین این حوزه در تلاشند که از مسیر بروز نظریات جدید و نیز با تکیه بر تجربه، بتوانند فضای مبهم این سازمان‌ها را واضح‌تر و متمایزتر از اشکال دیگر سازمانی کنند.
یکی از موضوعات بحث‌برانگیز در مورد کسب‌وکارهای اجتماعی، مسئله «سود مازاد» ای است که ممکن است از فعالیت‌های آنها تولید شود و به همراه خود سوالات و چالش‌های زیر را به وجود بیاورد:
• کسب‌وکار اجتماعی، بایستی حتما ساختاری غیرانتفاعی داشته باشد یا می‌تواند بین سهام‌داران خود، سود تقسیم کند؟
• در صورت تقسیم سود، آیا موجودیت اجتماعی آن در گذر زمان در معرض خطر و انحراف به سمت اهداف تجاری قرار نمی‌گیرد؟ برای مثال، تقاضای سهام‌داران برای سود بیشتر، ممکن نیست سبب قربانی‌شدن اهداف و اصول اجتماعیِ عمدتا هزینه‌بر در طول زمان شود؟ پیگیری همزمان اهداف اجتماعی و اقتصادی در گذر زمان، چقدر واقع‌بینانه است؟
• در صورت غیرانتفاعی بودن، آیا ساختارهای حقوقی پشتیبانی‌کنندۀ این گونه از کسب‌وکارها در فضای اقتصادی کشور وجود دارد و چه گونه‌ای از ثبت حقوقی برای آنها مناسب‌تر است؟ خلاء‌های قانونی در این زمینه چیست و چطور باید رفع شود؟
• باتوجه به اینکه کسب‌وکارهای اجتماعی در مسیر شکل‌گیری خود ممکن است از مشارکت‌های مادی و غیرمادی حامیان و شرکای خود استفاده کنند، آیا برای این مشارکت‌کنندگان در ساختار سهام یا اداره شرکت باید جایگاهی دیده شود و در صورت پاسخ مثبت به چه شکل باشد که فلسفه وجودی و ساختار انتفاعی یا غیرانتفاعی آن را با تناقض روبرو نکند؟ در صورت پاسخ منفی، آیا می‌توان نتیجه گرفت که تولید سود در کسب‌وکار اجتماعی به خاطر دِینی که از سمت حامیان بر گردن خود دارد، مجاز نیست؟
• در ساختارهای غیرانتفاعی ناسودبر، چطور می‌توان از جذب سرمایه برای کمک به توسعه کسب‌وکار و گسترش دامنه اثرگذاری اجتماعی آن بهره برد به شکلی که با آن ساختار دچار تعارض نشود؟ اگر در کسب‌وکار اجتماعی سود مازاد تولید نشود، مساله تامین مالی را چگونه و به چه اشکالی می‌توان حل نمود؟

***

در این رویداد که در قالب سلسله نشست‌های «توسعه پایدار برای ایران» برگزار می‌شود، قصد داریم که حضور صاحب‌نظرانی از دو دیدگاه مختلف و متضاد، سعی کنیم سوالات چالشی بالا و مساله «سود مازاد» در کسب‌وکار اجتماعی را بیشتر واکاوی و تبیین کنیم تا به ایجاد درک بهتر نسبت به این مفهوم نوظهور و راهگشا در فضای فعالیت‌های اجتماعی-اقتصادی کشور کمک کرده باشیم. امید داریم که با تکیه بر دستاوردهای این رویداد، در آینده درباره دیگر ابعاد هویتی «کسب‌وکارهای اجتماعی» نیز جلسات بحث مشابهی را پایه‌ریزی کنیم.