گزارشدهی «پایداری» و «مسئولیت اجتماعی شرکتی» در ایران: گذشته، حال و آینده
مهران بخشیپور- امین سرتیپی- بهنام صیفوری- هامون طهماسبی- هوشنگ فضلی- ندا کردونی- حسین محمودی

گزارش مسئولیت اجتماعی/پایداری (CSR/Sustainability Reporting) گزارشی است که به صحبت راجع به عملکرد اجتماعی و محیط زیستی یک سازمان میپردازد. برخلاف گزارشهای مالی که برای سهامداران و نهادهای نظارتی مالی منتشر میشود، این گزارشها برای عموم ذینفعان و با نگاهی همهجانبه به عملکرد یک بنگاه یا سازمان تدوین میشوند و در آنها طیف وسیعی از شاخصهای عملکردی و نحوۀ مدیریت آنها مورد بحث قرار میگیرد.
حدود یک دهه از اولین تجارب انتشار گزارشدهی پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران و حدود 20 سال از جدیتیافتن این موضوع در فضای کسبوکار بینالملل میگذرد. به نظر میرسد که گزارشدهی پایداری/مسئولیت اجتماعی امروز، بخشی جداییناپذیر از فضای کسبوکار بینالمللی شده و روند روبهرشد توجه به آن، حتی برای شرکتهای مستقر در کشورهای منطقه و کشورهای در حال توسعه هم موضوعیت پیدا کرده است. در سال 2025 با شرایطی روبرو هستیم که 96 درصد از 250 بنگاه برتر دنیا و همچنین در حدود 80 درصد از بنگاههای برتر ملی کشورهای با درآمد متوسط و بالا، راجع به مباحث پایداری و مسئولیت اجتماعی گزارشدهی میکنند. زمین بازی این موضوع در فضای کسبوکار بینالملل به شدت در حال تکامل است و حتی واحدها و مدیران مرتبط با این مباحث نیز دارند جایگاهی مشخص و ردهبالا در سازمانها پیدا میکنند.
با توجه به رشد روزافزون اهمیت مسئولیت اجتماعی شرکتی و گزارشدهی پایداری در سطح جهانی، نیاز به بررسی و تحلیل این موضوعات در ایران بیش از پیش احساس میشود. فضای مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران در ده سال اخیر با همه فراز و فرودها، تحولات و اتفاقات مختلفی را پشت سر گذاشته است. برآوردها نشان میدهد که در این یک دهه، چیزی نزدیک به 50 بنگاه اقتصادی تلاش کردهاند تا حداقل یک بار، گزارشی از جنس مسئولیت اجتماعی یا پایداری منتشر نمایند. با این حال، ما هنوز نسبت به روندهای جهانی و حتی منطقهای، شرایط نوپاتری در این زمینه داریم.
رویداد «گزارشدهی پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی در ایران: گذشته، حال و آینده» که به همت مدرسه توسعه پایدار برگزار میشود، فرصتی است برای گردهمایی کارشناسان، پژوهشگران ، سیاستگذاران و فعالان حوزۀ کسبوکار تا به تبادل نظر دربارۀ درسآموختهها، چالشها، فرصتها و تجربیات موفق در این زمینه بپردازند.
این رویداد به عنوان یک بستر مناسب برای ارتقای آگاهی، تبادل تجربیات و ایجاد همکاریهای جدید میان ذینفعان مختلف این حوزه عمل خواهد کرد و امید داریم که بتواند به ارتقای وضعیت گزارشدهی پایداری/مسئولیت اجتماعی در کشور عزیزمان یاری برساند تا شاهد این باشیم که از این رهگذر، در سالیان آینده، عملکرد اجتماعی و محیط زیستی بنگاههای اقتصادی و سازمانها در ایرانِ جاودانیمان، بهبود یابد و مجموعۀ تلاشها و هزینهکردهای اشخاص، سازمانها و دستگاههای سیاستگذار در این عرصه، بتواند به نقشآفرینی موثرتر بنگاهها و سازمانهای اقتصادی در توسعه پایدار کشور عزیزمان منجر شود.
--زمانبندی رویداد و ارائهها--
· بخش یک (20دقیقه): ارائۀ «نگاهی به وضعیت گزارشدهی پایداری و CSR در ایران و جهان» - هامون طهماسبی
· بخش دو (دو ارائۀ 20 دقیقهای و هر کدام 10 دقیقه پرسشوپاسخ-جمعا 60 دقیقه): بیان تجربۀ گزارشدهی پایداری
o ایرانسل: مهران بخشیپور
o فجر انرژی خلیج فارس (پتروشیمی فجر سابق): بهنام صیفوری
· بخش سه (90 دقیقه): پنل بحث و گفتگو دربارۀ «آیندۀ گزارشدهی پایداری و مسئولیت اجتماعی در ایران»
o دبیر پنل: حسین محمودی
o با حضور (به ترتیب حروف الفبا): امین سرتیپی، هامون طهماسبی، هوشنگ فضلی و ندا کردونی
+امکان طرح دیدگاه از سمت حضار
· بخش پایانی (10 دقیقه): ارائه برنامۀ آینده مدرسه توسعه پایدار در زمینۀ گزارشدهی پایداری- متین شهیاد
رویداد سیوپنجم از سلسله نشستهای «توسعه پایدار برای ایران»، با عنوان "گزارشدهی «پایداری» و «مسئولیت اجتماعی شرکتها» در ایران: گذشته، حال و آینده"، در روز یکشنبه، 14 بهمن 1403، به صورت مجازی و با حدودا 60 شرکتکننده، برگزار شد. هدف از این نشست، همانطور که از عنوانش پیداست، نگاهی به وضعیت گزارشدهی پایداری و CSR در ایران، از اوایل شکلگیری آن تا به امروز و مسیر پیش روی آن بود که با حضور صاحبنظران و متخصصین این حوزه، مورد بحث و گفتوگو قرار گرفت.
این نشست در چهار بخش برگزار شد. بخش اول، ارائۀ «نگاهی به وضعیت گزارشدهی پایداری و CSR در ایران و جهان» توسط آقای هامون طهماسبی، مشاور و فعال حوزۀ پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتها، بود. در بخش دوم، آقایان بهنام صیفوری (رئیس روابط عمومی شرکت فجر انرژی خلیج فارس) و مهران بخشیپور (مدیر پایداری و سرمایهگذاری اجتماعی ایرانسل)، به بیان تجربیات دو شرکت با سابقه در زمینۀ گزارشدهی پایداری و مسئولیت اجتماعی پرداختند. بخش سوم، پنل گفتوگو، با حضور صاحبنظران و متخصصین این حوزه بود که در رابطه با وضعیت گزارشدهی پایداری در ایران، تغییرات رویکردهای آن در سالیان گذشته، راهکارها برای بهبود و چشمانداز آن در آینده، گفتگو صورت گرفت. در بخش چهارم و پایانی نشست نیز برنامههای جدی و مهم مدرسه توسعه پایدار در زمینۀ مسئولیت اجتماعی شرکتی و گزارشدهی پایداری، معرفی شد.
در ادامه، خلاصهای از مهمترین نکات مطرحشده در این رویداد را مرور میکنیم.
در بخش اول نشست، آقای هامون طهماسبی سعی کردند که بعد از معرفی اجمالی مفهوم گزارشدهی پایداری و مسئولیت اجتماعی شرکتی، به صورت جامع و ساده، وضعیت گزارشدهی پایداری در جهان و سپس ایران را به تصویر بکشند. ایشان بعد از تشریح مسیر طی شده در جهان و معرفی استانداردها و چارچوبهای مرتبط و همچنین، ارائه آمارهایی از گزارشدهی پایداری در 250 شرکت برتر جهان و در مناطق مختلف، تمرکز خود را به وضعیت این مفهوم در زمان ورود آن به ایران، تا به امروز و همچنین، وضعیت آن در حال حاضر، بردند و نکاتی را پیرامون ارزیابی وضعیت گزارشدهی پایداری در ایران بیان کردند.
در بخش دوم، ابتدا آقای بهنام صیفوری به بیان تجارب شرکت « فجر انرژی خلیج فارس» به عنوان پر قدمتترین بنگاه ایرانی در زمینۀ گزارشدهی پایداری و درسآموختههای موجود در این راه اشاره کردند. ایشان بعد از به تصویر کشیدن مسیر طی شده، نقاط قوت، دستاوردها، چالشهای خود را در این مسیر تبیین کردند. همچنین، در ادامۀ این بخش، آقای مهران بخشیپور، تجارب متمایز ایرانسل را در این مسیر به شرکتکنندگان معرفی کردند و تصویری از آنچه در ایرانسل، در چهار دورۀ متوالی از گزارشدهی پایداری تجربه کرده را توضیح دادند.
بعد از شنیدن تجارب دو شرکت با سابقه در زمینۀ گزارشدهی پایداری، بخش سوم که پنل گفتوگو و بخش اصلی نشست بود، شروع شد. در این بخش، اعضای پنل به دبیری آقای حسین محمودی، به گفتوگو و بیان نکات مهم پیرامون سوالات اصلی رویداد پرداختند. هر کدام از اعضای پنل، از زاویه دیدی متفاوت، برداشت خود از وضعیت گزارش پایداری در ایران، تغییر رویکردها در گذر زمان، نکات مهم در بهبود عملکرد و چشماندازشان به آینده را بیان کردند.
خانم ندا کردونی، مشاور پایداری و همبنیانگذار موسسۀ «ندای توسعه»، وضعیت ایران را با ارائۀ نکات منفیای چون تعدّد نهادهای تصمیمگیرنده در این حوزه، اختلاف نظر بسیار بین متخصصین این حوزه در ایران، پرداختن تعداد کمی از بنگاههای بزرگ به گزارشدهی پایداری و نیز نکات مثبتی چون جلب توجه نهادهای علمی به موضوع، افزایش تعداد علاقهمندان و شکلگیری تحرکات بیشتر بین مشاوران اعلام کردند.
در ادامه آقای امین سرتیپی، مشاور پایداری و مسئولیتپذیری کسبوکار، به این نکات در ارزیابی تجربۀ کشور اشاره کردند: اهمیت تفکر در مورد ارزش افزودهای که پرداختن به این مفهوم برای سازمانها دارد، نیاز به تربیت نیروهای متخصص، تخصصی بودن گزارشدهی پایداری و لزوم پرهیز از برونسپاری آن به افراد یا سازمانهای با دانش و تجربه محدود و… .
آقای هوشنگ فضلی، کارشناس ارشد حوزۀ اجتماعی وزارت نفت، بر نوپا بودن موضوع در ایران اشاره کردند و آن را در مرحلۀ پذیرش میدانستند که نیازمند زمان و کسب تجربه بیشتر برای رسیدن به مرحلۀ تثبیت و بلوغ است. همچنین، تاکید بسیاری بر ارتباط سازمانها با ذینفعان، جهت بهبود گزارشهای پایداری در ایران داشتند.
آقای هامون طهماسبی نیز به عنوان یکی دیگر از اعضای پنل، بر این باور بودند که گزارشدهی پایداری در ایران، رشد کمّیِ بیشتری داشته است تا رشد کیفی؛ و با نگاهی آسیبشناسانه به مشاوران و بازیگران این حوزه، بر نقش کلیدی و مهم آنها در شکلگیری وضعیت موجود و ریلگذاری صحیح مسیر آینده، تاکید کردند.
در بخش پایانی پنل، فضایی برای اظهار نظر عمومی ثبت نام کنندگان در رویداد نیز فراهم شد که در خلال گفتگوها علاوه بر تجربۀ داخلی، به ترسیم وضعیت گزارشدهی پایداری در کشورهای توسعه یافته و بیان نکاتی مهم در مورد ارتباط این مفهوم با نیاز فضای کسب و کار ایران پرداختند.
بخش چهارم و پایانی نشست، معرفی برنامههای مدرسه توسعه پایدار در زمینۀ مسئولیت اجتماعی شرکتها و گزارشدهی پایداری بود که برنامههایی چون برگزاری دورۀ آموزشی در زمینۀ «گزارشدهی پایداری» در بهار 1404، راهاندازی صفحهای با عنوان «پایگاه اطلاعاتی گزارشدهی پایداری شرکتها و سازمانهای ایرانی» در وبسایت مدرسه توسعه پایدار و شروع به کار «مرکز کسبوکار مسئولانه و اجتماعی دانشگاه صنعتی شریف» برای حاضرین در رویداد تشریح شد.
+مشروح نشست به همراه نکات و صحبتهای تکمیلی و مهم سخنرانان و ارائهدهندگان را میتوانید در گزارش کامل نشست، مطالعه فرمایید.
مستندات تکمیلی نشست
در اینجا، شما میتوانید به مستندات نشست، از جمله گزارش کامل،فایل ارائهها و لینک اخبار در سایر رسانهها، دسترسی داشته باشید.


دربارۀ مرکز کسب و کار مسئولانه و اجتماعی
«مرکز کسبوکار مسئولانه و اجتماعی دانشگاه صنعتی شریف» به عنوان یکی از زیرمجموعههای «مدرسه توسعه پایدار» و در مسیر ماموریت اصلی آن، میکوشد که از طریق فعالیتهای آموزشی، پژوهشی و ارائۀ خدمات مشاورهای، کسبوکارهای تجاری/ اجتماعی را جهت انتخاب مسیر درست و اثربخش در راه توسعۀ پایدار، ارتقای عملکرد اجتماعی و رفتار مسئولانه، یاری برساند.