اگر به سایت شرکت‌های مشهور بین‌المللی، از مایکروسافت گرفته تا سامسونگ و تویوتا مراجعه کنید، حتما در منوهای آنها، به بخشی ویژه با عنوان «Corporate Social Responsibility»، «Sustainability»، «ESG» یا نظیر این‌ها برخورد خواهید کرد. این مسئله تنها اختصاص به کشورهای پیشرفته و آمریکایی نیز ندارد. بلکه در مشرق‌زمین و حتی سازمان‌های کشورهای همسایۀ ما نیز به شکلی روزافزون به آن پرداخته می‌شود. حتی بسیاری از کسب‌وکارهای پیش‌روی ایرانی نیز این روزها در سایتشان منوهایی با عناوین «مسئولیت اجتماعی» یا «توسعه پایدار» دارند.
واقعیت این است که با اهمیت‌یافتن روزافزون پرداختن کسب‌وکارها به مباحث توسعه پایدار و توجه به علمکرد اجتماعی خود (در مقابل عملکرد اقتصادی)، از آنها انتظار می‌رود علاوه بر تلاش برای استقرار نظام‌های CSR، مسئولیت اجتماعی یا پایداری در بنگاه‌های خود، در رابطه با شاخص‌های عملکردی خود در این حوزه نیز به مخاطبانشان گزارش‌دهی کنند؛ گزارش‌هایی که فراتر از گزارش‌های معمول مالی سالیانۀ بنگاه‌هاست. در واقع، این گزارش‌ها که تحت نام «گزارش مسئولیت اجتماعی» یا «گزارش پایداری» یا عناوین دیگری چون «گزارش ESG» شناخته می‌شوند، به بیان پیامدهای عملکرد سازمان بر سه محور تشکیل‌دهندۀ مفهوم توسعه پایدار، یعنی اقتصاد، محیط زیست و جامعه و نحوۀ مدیریت آنها می‌پردازند. این اتفاق، باعث تقویت گفت‌وگو بین سازمان و ذی‌نفعان آن می‌شود و سبب خواهد شد که آنها درک بهتری نسبت به سازمان و عملکردش داشته باشند؛ ذی‌نفعانی که دیگر مانند گذشته فقط نظاره‌گر عملکرد اقتصادی شرکتها و سازمان‌ها نیستند و انتظار دارند که آنها مسئولیت‌های اجتماعی خود را نیز به درستی ایفا کنند.
انتشار این گزارش‌ها که در اغلب نقاط دنیا داوطلبانه است با تکیه بر ارائۀ اطلاعات در چهار سرفصل کلی صورت می‌گیرد:
- یک) برنامه‌های مدیریتی و راهبردی در حوزۀ مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتی
شامل موضوعات اساسی پایداری، استراتژی و سیاست‌های CSR سازمان، ارزش‌ها و کدهای اخلاق حرفه‌ای، حکمرانی سازمانی، برنامه‌های مشارکت با ذی‌نفعان، رویۀ سازمان در مورد گزارش‌دهی و …
- دو) نقش‌آفرینی اجتماعی
پیامدهای اجتماعی و انسانی فعالیت‌ها و محصولات سازمان بر ذی‌نفعان درونی و بیرونی خود از قبیل: ایمنی و سلامت کارکنان و مشتریان، رعایت حقوق جوامع محلی، رویه‌های استخدامی، آموزش و کارورزی، رعایت حقوق انسانی، لغو کار کودکان، مبارزه با فساد اداری، رقابت منصفانه، برچسب‌گذاری محصول و خدمات و…
- سه) نقش‌آفرینی محیط زیستی
پیامدهای محیط زیستی فعالیت‌های سازمان و کمک به بهبود شاخص‌های محیط زیستی دنیای پیرامون از قبیل: میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای، کاهش نیازمندی‌های انرژی و میزان استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر، مدیریت ضایعات و پسماندها، چگونگی بهره‌برداری از منابع آبی و نحوۀ دفع پساب‌ها، حمایت از تنوع زیستی و کمک در حفاظت زیستگاه‌ها، کاهش مصرف منابع و افزایش راندمان، بهبود پیامدهای محیط زیستی محصولات و خدمات و…
- چهار) نقش‌آفرینی اقتصادی
پیامدهای اقتصادی سازمان بر ذی‌نفعان خود از قبیل توسعۀ اقتصادی مناطق پیرامونی، افزایش اشتغال و بهبود مهارت‌های شغلی جوامع محلی، ایجاد دسترسی به خدمات و محصولات برای اقشار کم‌درآمد، تقویت اقتصاد ملی و …
علاوه بر کشورهای به اصطلاح پیشرفته، نظیر کشورهای عضو OECD، سازمان‌های زیادی در کشورهای در حال توسعه نیز در حال پرداختن به مسئولیت اجتماعی هستند. به‌طوری‌که بسیاری از شرکتها در کشورهای همسایۀ ما (نظیر امارات، قطر، پاکستان، ترکیه، بحرین و کویت) در حال حاضر به انتشار گزارش پایداری یا گزارش مسئولیت اجتماعی دست می‌زنند.
مطالعات جهانی نشان می‌دهد که در کشورهای با درآمد متوسط به بالا، بخش بزرگی از بنگاه‌های برتر اقتصادی (بیش از 70 درصد از 100 بنگاه اولشان) در حال حاضر به شکلی از انتشار گزارش پایداری و مسئولیت اجتماعی مشغول هستند. در مورد برندهای مشهور و بنگاه‌های برتر جهانی انتشار گزارش پایداری یک امر بی چون و چرا تبدیل شده است و به تعبیری «دیگر دورۀ بحث راجع به «انتشار یا عدم انتشار» گزارش پایداری/ گزارش مسئولیت اجتماعی به پایان رسیده است» و درصد بالای اقبال شرکتها در تمامی نقاط دنیا به این گزارش‌ها، نشان از تبدیل شدن آن به یک رویۀ استاندارد در دنیای کسب‌وکار دارد؛ سوال پیش روی شرکتها، اکنون این است که «چگونه» این گزارش ها را منتشر کنند.
انتشار گزارش پایداری را شاید بتوان مهم‌ترین روند مدیریتی دو دهۀ اخیر دنیای مسئولیت اجتماعی و پایداری شرکتی دانست. امری که با وضع استانداردهایی چون GRI نیز سر و سامان مدیریتی بهتری پیدا کرده و به واسطۀ فواید و انگیزه‌های متعدد، باعث اقبال شرکتها در نقاط مختلف دنیا به آن شده است. جدای از انگیزه‌های رقابتی، بالا رفتن مطالبات از سمت ذی‌نفعان، بهبود اعتبار و شهرت، پاسخگویی به الزامات سیاستی و قانونگذاری، و مدیریت ریسک‌های ESG از جمله دلایل پرداختن بنگاه‌های اقتصادی به انتشار این گزارش‌ها محسوب می‌شود؛ موضوع در حدی جدی شده است که شرکت‌های مهم منطقه‌ای و بین‌المللی با بهره‌گیری از یاری مشاوران و سرمایه‌گذاری ویژه در CSR و پایداری در حال تلاش برای بهتر‌کردن روزافزون شاخص‌های عملکردی خود در این حوزه و انتشار گزارش‌های پایداری با کیفیت‌تر برای ذی‌نفعان خود هستند.
و البته به موازات افزایش توجهات به گزارش پایداری، حالا کم‌کم قوانین الزام‌آور برای آن نیز در نقاط مختلف دنیا در حال تصویب است که دیگر آن را از امری داوطلبانه در دو دهۀ آغازی قرن اخیر به امری اجباری دارند تبدیل می‌کنند. دستورالعمل‌های CSRD و چارچوب ESRS اتحادیه اروپا از جدیدترین تحولات این حوزه هستند که برای بخش بزرگی از شرکت‌های اروپایی یا فعال در اتحادیه اروپا، انتشار گزارش پایداری یا گزارش ESG را الزامی می‌کند و بسیاری از شرکتها به خاطر انگیزه‌های اقتصادی و از دست ندادن بازارها هم که شده در حال تلاش برای ایجاد زیرساخت‌های مدیریتی لازم در خود برای تدوین و انتشار گزارش پایداری هستند.
گزارش پایداری البته به خودی خود معجزه نمی‌کند. این گزارش‌ها در یک «نگاه حداقلی و فروکاسته‌شده» می‌توانند فقط یک عکس مجزا و منفعلانه از سازمان باشند و در یک «نگاه متعالی» می‌توانند فرایندی باشند که محرک بهبود سیستم‌های پایداری و مسئولیت اجتماعی در سازمان شوند و البته در بخشی از فرایند نیز یک گزارش پایداری منتشر شود. لذا مهم است که سازمان‌ها با چه رویکردی به انتشار این گزارش‌ها می‌پردازند.
در حال حاضر تعدادی از سازمان‌های ایرانی نیز اقدام به تشکیل مدیریت، کمیته یا معاونت «مسئولیت اجتماعی/توسعه پایدار» کرده‌اند و ضمن تعریف برنامه‌های مرتبط، به انتشار گزارش پایداری یا CSR می‌پردازند. البته جنبش گزارش پایداری در ایران هنوز در مراحل تولد خود به سر می‌برد و راه درازی تا رسیدن به سطح مطلوب در پیش دارد و در این بین سیاست‌گذاری مناسب در کنار سرمایه‌گذاری برای ارتقای دانش و نگرش فعالین فضای کسب‌وکار به این مقوله می‌تواند برای تحقق چشم‌انداز توسعه پایدار و ارتقای واقعی عملکرد اجتماعی و محیط زیستی بنگاه‌های اقتصادی راهگشا باشد.
پی نوشت‌ها:
1-اگر دوست دارید بیشتر در رابطه با وضعیت «گزارش پایداری» در ایران بدانید، دعوت می‌کنیم این یادداشت را در بخش مجلۀ مدرسه توسعه پایدار مطالعه کنید.
2-اگر علاقه‌مند به شرکت در دوره‌های آموزشی مرتبط با گزارش پایداری و گزارش مسئولیت اجتماعی شرکتی هستید، صفحه «دوره‌های آموزشی» مدرسه توسعه پایدار را ببینید. ما در طول سال چند دورۀ آموزشی عمومی در زمینۀ گزارش پایداری داریم و علاوه بر این، دوره‌های اختصاصی و سفارشی نیز در محل شرکتها برگزار می‌کنیم.
3-چنانچه علاقه داشتید از خدمات مشاوره‌ای مدرسه توسعه پایدار برای تدوین گزارش پایداری یا برنامه‌های مسئولیت اجتماعی خود استفاده کنید، به صفحه «مرکز کسب‌وکار مسئولانه و اجتماعی» سر بزنید.